विलोम ( antonyms in hindi )

किसी शब्द का विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्दों को विलोम कहते हैजैसे–  सत्यअसत्य , ज्ञानअज्ञान , नवीनप्राचीन आदिअत: विलोम का अर्थ हैउल्टा या विरोधी अर्थ देने वाल़ाएक़ – दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते हैकुछ विलोम शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है

शब्द ………विलोम
रातदिन
अमृतविष
अथइति
अन्धकारप्रकाश
अल्पायुदीर्घायु
इच्छाअनिच्छ
उत्कर्षअपकर्ष
अनुरागविराग
आदिअंत
आगामी – गत
उत्थान – पतन
आग्रह – दुराग्रह
एकता – अनेकता
अनुज – अग्रज
आकर्षण – विकर्षण
उद्यमी – आलसी
अधिक – न्यून
आदान – प्रदान
उर्वर – ऊसर
एक – अनेक
आलस्य – स्फूर्ति
अर्थ – अनर्थ
उधार – नगद
उपस्थित – अनुपस्थित
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
उत्कृष्ट – निकृष्ट
उत्तम – अधम
आदर्श – यथार्थ
आय – व्यय
स्वाधीन – पराधीन
आहार – निराहार
दाता – याचक
खेद – प्रसन्नता
गुप्त – प्रकट
प्रत्यक्ष – परोक्ष
घृणा – प्रेम
सजीव – निर्जीव
सुगंध – दुर्गन्ध
मौखिक – लिखित
संक्षेप – विस्तार
घात – प्रतिघात
निंदा – स्तुति
मितव्यय – अपव्यय
सरस – नीरस
सौभाग्य – दुर्भाग्य
मोक्ष – बंधन
कृतज्ञ – कृतघ्न
क्रय – विक्रय
दुर्लभ – सुलभ
निरक्षर – साक्षर
नूतन – पुरातन
बंधन – मुक्ति
ठोस – तरल
यश – अपयश
सगुण – निर्गुण
मूक – वाचाल
रुग्ण – स्वस्थ
रक्षक – भक्षक
वरदान – अभिशाप
शुष्क – आर्द्र
हर्ष – शोक
क्षणिक – शाश्वत
विधि – निषेध
विधवा – सधवा
शयन – जागरण
शीत – उष्ण
सक्रिय – निष्क्रय
सफल – असफल
सज्जन – दुर्जन
शुभ – अशुभ
संतोष – असंतोष
आतुर – शांत
आगामी  – विगत
आरोह – अवरोह
आचार – अनाचार
आदत्त – प्रदत्त
आदर – अनादर
आदान – प्रदान
उचित – अनुचित
आरम्भ – अंत
आह्वान – विसर्जन
आवृत – अनावृत
आकर्ष – विकर्ष
आकर्षण – विकर्षण
आद्र – शुष्क
आच्छादित – अनाछ्दित
आहार – अनाहार
आशा – निराशा
आधुनिक – प्राचीन
आशीर्वाद – अभिशाप
आसक्त – अनाशक्त
आदर्श – यथार्थ
आगमन – गमन
आध्यात्मिक – भौतिक
आस्था – अनास्था
इच्छा – अनिच्छा
इहलोक – परलोक
ईश्वर – अनीश्वर
ईर्ष्या – प्रेम
उत्कर्ष – अपकर्ष
उषा – संध्या
उग्र – सौम्य
उदार – अनुदार
उचित – अनुचित
उपकार – अपकार
उत्थान – पतन
उधार – नगद
उन्नति – अवनति
उपयुक्त –  अनुपयुक्त
उपाय – निरुपाय
एकांगी – सर्वांगीण
ओखली – मूसल
ओछा – गंभीर
ओज – ओजहीन
ओजस्विता – ओजहीनता
ओजस्वी – ओजहीन
ओट – प्रकट
ओढ़ना – बिछाना
ओतप्रोत – विलग
औगत – सुगत
औद्योगिक – अनौद्योगिक
औपचारिक – औपचारिक
औपचारिकता – अनौपचारिकता
औघर – सुघर
औंधा – सीधा
औंधाना – सीधा करना
औचक – अक्सर
औचित्य – अनुचित्य
औचक – नियमित
औरत – मर्द
औलाद – वालिद
औवल – आखिर
औहाती – विधवा
कनिष्ठ – ज्येष्ठ
कृष – स्थूल
कृष्ण – शुक्ल
गुप्त – प्रकट
ग्रामीण – शहरी
घात – प्रतिघात
छली – निश्चल
छूत – अछूत
जल – थल
जन्म – मृत्यु
जंगली – पालतू
दयालु – निर्दयी
धीर – अधीर
नख – शिख
निरक्षर – साक्षर
निंदा – प्रशंसा
पक्ष – विपक्ष
पूर्ण – अपूर्ण
परकीया – स्वकीया
बंधन – मुक्ति
भद्र – अभद्र
भाव – अभाव
मौखिक – लिखित
राग – विराग
विधवा – सधवा
शयन – जागरण
शीत – उष्ण
घात – प्रतिघात
घृणा – प्रेम
चल – अचल
जटिल – सरल
ठोस – तरल
दाता – याचक
निर्मल – मलिन
नस्वर  अनश्वर
प्रभु – दास
बाढ़ – सूखा
मानव – दानव
मिलन – विछोह
मूक – वाचाल
रहित – सहित
रात्री – दिवस
लोभ – संतोष
विपन्न – संपन्न
विशुद्ध – दूषित
विरोध – समर्थन
शकुन – अपशकुन
सामिष – निरामिष
सूक्ष्म – स्थूल
हास्य – रुदन
तरुण – वृद्ध
दुर्लभ – सुलभ
पंडित – मूर्ख
पतिव्रता – कुलटा
प्रत्यक्ष – परोक्ष
भूत – भविष्य
मनुष्यता – पशुता
मिथ्या –  सत्य
मोक्ष – बंधन
योगी – भोगी
सजीव – निर्जीव
अग्नि – जल
अनाथ – सनाथ
अर्पण – ग्रहण
अथ – इति
अस्त – उदय
अगम – सुगम
अपेक्षा – उपेक्षा
अकाल – सुकाल
आयात – निर्यात
असली – नकली
अज्ञ – विज्ञ
अमर – मर्त्य
अधम – उत्तम
आतुर – शांत
आगामी – विगत
आरोह – अवरोह
आचार – अनाचार
आश्रित – अनाश्रित
आदत्त – प्रदत्त
आदर – अनादर
आदान – प्रदान
उचित – अनुचित
आरंभ – अंत
आह्वान – विसर्जन
आवृत – अनावृत
आकर्ष – विकर्ष
आकर्षण – विकर्षण
आद्र – शुष्क
आच्छादित – अनाच्छादित
आहार – अनाहार
आशा – निराशा
आधुनिक – प्राचीन
आशीर्वाद – अभिशाप
आसक्त – अनाशक्त
आदर्श – यथार्थ
आगमन – गमन
आध्यात्मिक – भौतिक
आगामी – विगत
आस्था – अनास्था
इच्छा – अनिच्छा
इहलोक – परलोक
ईर्ष्या – प्रेम
उत्कर्ष – अपकर्ष
उषा – सौम्य
उदार – अनुदार
उचित – अनुचित
उपकार – अपकार
उत्थान – पतन
उधार – नगद
उन्नति – अवनति
उत्तीर्ण – अनुतीर्ण
उपयुक्त – अनुपयुक्त
उपाय – निरुपाय
उद्यमी – आलसी
ऋजु – कुटिल
ऋणी – उऋण
एकांगी – सर्वागीण
ऐश्वर्य – दारिद्य
कंकाल – शरीर
कंगला – खुशहाल
कंजूस – दानी
कंटक – पुष्प
कंठस्थ – विस्मरण
कंपन – स्थिर
कई – एक
कगार – मँझधार
कटरा – कटरी
कटुता – मधुरता
कटुक्ति – सूक्ति
कट्टर – उदार
कठिन – सरल
कठोर – कोमल
कड़वा – मीठा
कथन – चुप्पी
कथ्य – अकथ्य
कद्रदान – नाकद्र
कनिष्ठ – वरिष्ठ
कपट – निष्कपट
कपाल – पद
कड़ा – मुलायम
कड़ाह – कड़ाही
कम – ज्यादा
कमखर्च – खर्चीला
कमीना – भला
करतल – पदतल
करार – बेकरार
कपूत – सपूत
कबूलना – नकारना
कर्ज़दार – महाजन
कर्ण कटु – कर्ण प्रिय
कर्मशाला – विश्रामशाला
कर्मशील – कर्महीन
कलंक – निष्कलंक
कलकल – शांत
करीना – बेढंग
करुण – निष्ठुर
कनिष्ठ – ज्येष्ठ
कृश – स्थूल
कृष्ण – शुक्ल
गुप्त – प्रकट
ग्रामीण – शहरी
ग्राम्य – शिष्ट
गजब – सामान्य
गठित – अगठित
गठियाना – खोलना
गठीला – ढीला
गड़ना – निकलना
गड़बड़ – सही
गड्मड – सिलसिलेवार
गंधाहारक – गंधदायक
गंधीला – सुगन्धित
गंभीर – सहज
गँवई – शहरी
गँवाना – पाना
गँवार – शहरी ,होशियार
गणतंत्र – राजतंत्र
गणनीय – अगणित
गण्य – नगण्य
गत – आगत
गति – अगति
गतिमान – स्थिर
गतिरोध – निर्विरोध
ग़दर – शांति
घंटा – घंटी
घंटा – पल
घटती – बढती
घटाना – बढ़ाना
घटाव – जोड़
घटित – अघटित
घनिष्ठ – बहिरंग
घनेरा – नगण्य
घमंडी – विनयी
घमासान – सामान्य
घाटी – पर्वत
घायल – दुरुस्त
घात – प्रतिघात
घमंड – विनय
घोषित – अघोषित
यति – गृहस्थ
याद – भूल
याद – भूल
युद्ध – शान्ति
योगी – भोगी
योग्यता – अयोग्यता
यौवन – बुढ़ापा
योग – वियोग
याचक – अयाचक
युज्य – बिछोह
रत – विरत
रक्षक – भक्षक
रचना – ध्वंस
राग – विराग
राजा – रंक
राक्षस – देवता
राव – रंक
रहमदिल – बेरहम
रागी – विरागी
रुद्धि बद्ध – रुधिमुक्त
रुक्ष – मृदु
रौद्र – अरौद्र
रद्द – बहाल
रीता – भरा
रुदन – हास्य
रोगी – नीरोगी
राहत – प्रकोप
रिक्त – पूर्ण
रूप – कुरूप
यश – अपयश
योगी – भोगी
रचना – विनाश
रत – विरत
राजतंत्र – प्रजातंत्र
रिक्त – पूर्ण
रंगीन – रंगहीन
लोभी – संतोषी
लेन – देन
लौह – स्वर्ण
वन – मरू
विधि – निषेध
विरह – मिलन
विशालकाय – लघुकाय
विश्वास – संदेह
शकुन – अपशकुन
शयन – जागरण
शासक – शासित
शुचि – अशुचि
शोषण – पोषण
समास – व्यास
सम्पद – विपद
सरस – नीरस
स्थावर – जंगम
स्वकीया – परकीय
सांगत – असंगत
संत – असंत




संश्लिष्ट – विश्लिष्ट
वृष्टि – अनाविष्टि
विवाद – निर्णय
विशिष्ट – साधारण
विस्तार – संक्षेप
श्वेत – श्याम
सदाशय – दुराशय
सपूत – कपूत
समाज – व्यक्ति
ससीम – असीम
संकीर्ण  – उदार
सूक्षम – स्थूल
हास्य – रुदन
क्षम – अक्षम
क्षर – अक्षर
सुगम – दुर्गम
सुभग – दुर्भग
क्षुद्र – महान
श्रव्य – दृश्य
लघु – गुरु
लौकिक – अलौकिक
लिप्त – अलिप्त
लुप्त – व्यक्त
वसंत – पतझड़
वरदान – अभिशाप
वाद – प्रतिवाद
वास्तविक – अवास्तविक
विकास – पतन
विवादास्पद – निर्विवाद
विधि – निषेध
विनय – अविनय
विशालकाय – लघुकाय
वृद्ध – बालक
विश्वास – अविश्वास
विशिष्ट – साधारण
विषम – सम
विधवा – सधवा
वीर – कायर
विवेक – अविवेक
विस्तार – संक्षेप
विश्लेषण – संश्लेषण
विजय – पराजय
विस्मरण – स्मरण
व्यावाहारिक – अव्यावाहारिक
विमुख – सन्मुख
वृहत – लघु
वीरान – आबाद
विस्तृत – संक्षिप्त
वैतनिक – अवैतनिक
व्यक्त – अव्यक्त
श्रांत – अश्रांत
व्यर्थ – सार्थक
व्यय – आय
व्यष्टि – समष्टि
विद्या – अविद्या
विरत – निरत
विष – अमृत
विशेष – सामान्य
विपत्ति – संपत्ति
विभक्त – अविभक्त
विदुषी – अज्ञानी
विद्वान – मूर्ख
विशुद्ध – अशुद्ध
वृद्धि – हास्र
वादी – प्रतिवादी
वैमनस्य – सौमनस्य
विपन्न – संपन्न
विरागी – रागी
विरोध – अवरोध
शक्तिशाली – शक्तिहीन
शिष्य – गुरु
शकुन – अपशकुन
शत्रु – मित्र
शीत – उष्ण
शुभ – तरल
श्वेत – श्याम
शिव – अशिव
शोषण – पोषण
श्रीगणेश – इतिश्री
श्रध्दा – अश्रधा
सभ्यता – बर्बरता
संगत – असंगत
संतुष्ट – असंतुष्ट
सम – विषम
सर्द – गर्म
सत – असत
सगुण – निर्गुण
सफल – विफल
सजीव – निर्जीव
सचेत – अचेत
सच्चरित – दुश्चरित
ससीम – असीम
सुकर – दुष्कर
सहयोगी – प्रतियोगी
सजल – निर्जल
सित – असित
संतोष – संतोष
स्वामी – सेवक
सुधा – गरल
सुरक्षित – असुरक्षित
सृष्टि – संहार
संकल्प – विकल्प
संधि – विग्रह
संयोग – वियोग
सामायिक – असामयिक
स्पृश्य – अस्पृश्य
स्पष्ट – अस्पष्ट
सुस्त – चुस्त
सम्बद्ध – असम्बद्ध
स्वधर्म – विधर्म
साहसी – कायर
सुविधा – असुविधा
स्वदेश – विदेश
स्वजाति – विजाती
सकाम – निष्काम
सुकर्म – कुकर्म
सुगम – दुर्गम
सुख – दुःख
सुन्दर – कुरूप
सबाध – निर्बाध
सरस – नीरस
संग्रह – त्याग
संगठन – विघटन
सरल – क्लिष्ट
सत्कार – तिरस्कार
साक्षर – निरक्षर
सापेक्ष – निरपेक्ष
सद्वृत – दुवृत
सदाचार – दुराचार
स्वीकृति – अस्वीकृति
सौन्दर्य – कुरूपता
स्वाधीन – पराधीन
स्वाभाविक – अस्वाभाविक
सखा – शत्रु
सवीकार – निर्विकार
संत – असंत
सुलभ – दुर्लभ
समस्या – समाधान
संकोच – असंकोच
अल्पायु – दीर्घायु
सुसंगति – कुसंगति
सात्विक – तामसिक
सदाचारी – कदाचारी
सुपरिणाम – दुष्परिणाम
सन्मार्ग – कुमार्ग
स्वच्छ – मलिन
सार्थक – निरर्थक
साकार – निराकार
सुगंध – दुर्गन्ध
सुपात्र – कुपात्र
सुपथ – कुपथ
सुशील – दुशील
सहज – कठिन
साहस – साहसहीन
स्थूल – सूक्ष्म
सुलझाव – उलझाव
संग – असंग
सुर – असुर
साधु- असाधु
सत्य – असत्य
सुमति – कुमति
सदय – निर्दय
संकीर्ण – उदार
सदाशय – दुराशय
सुकृति – दुष्कृति
सूना – भरा
सुदूर – अदूर
सभय – निर्भय
सुबह – शाम
सच – झूठ
सुबुद्धि – कुबुद्धि
हार – जीत
हर्ष – शोक
हिंसा – अहिंसा
हित – अहित
हस्व – दीर्घ
क्षर – अक्षर
क्षणिक – शास्वत
क्षम्य – अक्षम्य
क्षमा – दंड
लम्पट – सदाचारी
लम्ब – आधार
लम्बा – ठिगना
लम्बाई – चौड़ाई
लंबित – त्वरित
लम्बोदरा – छोटा
लकीर – बिंदु
लक्षण – कुलक्षण
लक्ष्णा – अभिधा
लक्षित – अलक्षित
लक्षितार्थ – अभिधार्थ
लक्ष्य – अलक्ष्य
लखपति – खाकपति
लगभग – पूरा
लगातार – रुक – रूककर
लगाना – हटाना
लगाव – हटाना
लगाव – दुराव
लडखडाना – संभालना
लड़ना – मिलना
लड़ाई – सुलह
लड़ाका – सद्भावी
लड़ाना – मिलाना
लतखोर – भला
लताड़ना – थपराना
लतिका – पौधा
लथपथ – सूखा
लताड़ – प्यार
लदाई – उतराई
लफंगा – भला शरीफ़
लहँगा – साड़ी
लबालब – खाली
लब्ध – अनुपलब्ध
लब्धप्रतिष्ठित – छिन्नप्रतिष्ठ
लग्न – कुलग्न
लघु – दीर्घ
लघुता – बड़प्पन
लघुशंका – दीर्घशंका
लचक – कठोरता
लचीला – कठोर
लचीलापन – कड़ापन
लजीला – निर्लज्ज
लज्जित – बेशर्म
लटकना – उठना
लटपट – सही
लड़की – लड़का
लम्हा – घंटा
लय – बेलय
लयात्मक – अलायात्मक
लरजना – थिरना
ललकना – विलगना
ललकार – पुकार
ललकारना – पुकारना
ललचना – त्यागना
ललाई – सफ़ेदी
ललित – कुरूप
लवण – शर्करा
लवलीन – अमग्न
लहलहाना – मुरझाना
लहू – पसीना
चिर – अचिर
चिरंतर – नश्वर
चोर – साधू
छल – निश्छल
छांह – धूप
जन्म – मरण
जय – पराजय
ज्येष्ठ – कनिष्ठ
ज्योति – तम
जड़ – चेतन
जागरण – निद्रा
जाग्रत – सुप्त
ज्योतिर्मय – तमोमय
जागृति – सुषुप्ति
जेय – अजेय
जल – स्थल
जवानी – बुढ़ापा
जीवन – मरण
जीवित – मृत
जोड़ – घटाव
जंगम – स्थावर
जाति – विजाति
ज्वार – भाटा
जटिल – सरल
झोपडी – महल
तम – ज्योति
तिमिर – प्रकाश
तीव्र – मंद
तुकांत – अतुकांत
तुच्छ – महान
नख – शिख

You May Also Like